Tranh Sơn Mài Việt Nam Qua Những Tác Giả, Tác Phẩm Tiêu Biểu

Để tạo ra một bức tranh sơn mài hoàn chỉnh, các nghệ nhân sơn mài truyền thống phải mất rất nhiều thời gian, công sức. Qua thời gian, ít nhiều lớp sơn đã bị bào mòn, bong tróc. Trong đào tạo của trường, người Pháp đã không áp đặt theo mô hình phương Tây một cách hoàn toàn mà vào thời điểm đó, các giáo viên Pháp khuyến khích sinh viên Việt Nam khám phá những ưu điểm truyền thống mỹ thuật của họ, họ đã mời các nghệ nhân dân gian đến lớp học để khuyến khích sinh viên Việt Nam phát triển nghệ thuật truyền thống của quốc gia họ. Trong những năm 30 của thế kỷ 20, Việt Nam là một thuộc địa của Pháp, nên hệ thống giảng dạy, đào tạo của trường Cao Đẳng Mỹ thuật Đông Dương đã được áp dụng khái niệm giáo dục phương Tây. Hay nói như lời cảnh báo của nhà nghiên cứu Phạm Quốc Trung: “Đã đến lúc chúng ta cần báo động về khả năng mất dần những công nghệ, kỹ thuật đặc biệt truyền thống của các nghệ nhân vì sự nhanh và rẻ trong sáng tác”. Hai mặt tranh là hai ngôn ngữ tạo hình đặc biệt thể hiện đầy đủ tài năng bậc thầy của họa sĩ Nguyễn Gia Trí trong việc làm chủ chất liệu và kỹ thuật tạo hình tạo nên những không gian nghệ thuật huyền ảo. Quy luật phát triển của nghệ thuật Việt Nam là sự thống nhất giữ truyền thống và hiện đại, giữa nhân tố bản địa và nhân tố ngoại nhập, giữa đối tượng được phản ánh với chủ thể phản ánh. Sơn mài là ưu điểm độc đáo của Mỹ thuật Việt Nam, là sự tìm tòi và phát triển kỹ thuật của lớp nghệ sĩ đàn anh đã đưa nghề sơn (nghề sơn ta) thủ công truyền thống của Việt Nam thành kỹ thuật sơn mài.

 Thật ra, kỹ thuật mài là điểm khác biệt lớn giữa đồ thủ công mỹ nghệ nước ngoài và tranh sơn mài Việt Nam. Tranh sơn mài là sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ thời xa xưa của ông bà ta, chắc chắn có nhiều khách hàng sẽ thắc mắc tại sao lại gọi là tranh sơn mài. Vậy nên, bức tranh sơn dầu cũng được có thể trở thành điểm nhấn quan trọng cho ngôi nhà của bạn, đặc biệt là không gian phòng khách nơi có nhiều người thường xuyên qua lại. Bởi lẽ đây là cách để tạo điểm nhấn cho không gian toàn bộ căn phòng. Mệnh Thủy: Bạn nên chọn tranh treo phòng khách theo phong thủy có màu xanh dương và màu đen với nội dung về nước, sông biển, thuyền buồm và cá chép để mang lại may mắn, thuận lợi. Họa sĩ mài tranh để lộ ra những mảng màu mong muốn đúng chỗ, đúng cảm xúc mang yếu tố ngẫu nhiên hoặc bất thần tìm được trong lúc mài, để làm thành một tác phẩm hội họa và sau cùng là đánh bóng tranh. Trong đó có 30 tác phẩm tái hiện cuộc sống lao động nhộn nhịp và đời sống tinh thần phong phú của người dân. Về bức tranh này, xin trích ở đây bài viết của tác giả Hoàng Hưng “Nguyễn Gia Trí, bậc đạo sư của sơn mài nghệ thuật” nhân kỉ niệm 15 năm ngày mất của họa sĩ: ” ‘Ba Vua’ là tấm tranh về đề tài Giáng sinh thứ hai của Nguyễn Gia Trí. Một bảng màu cực kỳ phong phú ( có người tỉ mẩn đếm được 22 sắc độ) vừa nghiêm trầm với các gam màu rượu chát – củ dền, vừa lộng lẫy với ánh sáng vàng và vỏ trứng, quí giá với màu xanh ngọc, bức tranh có hiệu quả như tấm tranh kính nhà thờ trong ánh hoàng hôn. Tài nghệ dùng sắc độ để diễn tả những nếp mềm mại, những biến đổi ánh sáng trên các tấm áo choàng, đặc biệt là tài xử lý vỏ trứng ở đây đã đến chỗ cực kì tinh tế. Cùng một mảng lớn, nhưng vỏ trứng được mài nông sâu uyển chuyển, có khi như trong suốt, để lớp màu nền bên dưới ánh lên khác nhau khiến các vật thể lung linh sống động, và nhất là tạo được sự biểu cảm của các gương mặt như trong những tranh Phục hưng”. Có năm màu đỏ, vàng, xanh lá cây, nâu, đen, trắng và các màu trung gian được thực hiện trong thời đại Meiji. Để thể hiện sự cân bằng âm dương trong phong thủy, gia chủ thường ưu tiên đồ nội thất có tông màu ấm áp như đỏ, nâu, đen, vàng. Đó là một màu tuyệt đẹp như đỏ, vàng, chàm, còn được gọi là màu đỏ son, nhưng bây giờ nó sử dụng từ tranh sơn mài để tránh nhầm lẫn với bức tranh cọ đỏ tiếp theo.

Một bức tranh được vẽ bằng sơn mài màu được tạo ra bằng cách tô màu sơn mài. Nghệ thuật sơn mài Việt Nam gần một thế kỷ đồng hành cùng các họa sĩ tâm huyết luôn tìm tòi, nghiên cứu làm giàu đẹp thêm tiềm năng lớn lao của chất liệu tạo hình độc đáo này. Trong nền hội họa Việt Nam, tranh sơn mài giữ một vị trí vô cùng quan trọng và là chất liệu truyền thống được nhiều họa sĩ yêu thích, lựa chọn cho các sáng tác của mình. Truyền thống vì thế là bậc thang để nhân loại tiến lên phía trước”. Xem tranh, công chúng tinh ý có thể thấy các nghệ sĩ đã sử dụng những kỹ thuật điêu luyện để thể hiện cảm xúc trước núi rừng, biển cả, cỏ cây hoa lá đồng thời nhận ra tâm tư, tình cảm và triết lý nhân sinh được gửi vào trong tác phẩm. Sự xuất hiện của tranh sơn mài Việt Nam là kết quả sự tìm tòi, sáng tạo của người nghệ sĩ có đức kiên trì, nhẫn nại, và sự thông minh, khéo léo, tài trí, là kết tinh những phẩm chất truyền thống của dân tộc. Việc tiếp thu truyền thống trong tranh sơn mài trước hết là ở khâu chế biến nhựa sơn qua các công đoạn nghiêm ngặt, vất vả và khả năng ứng dụng chất nhựa sơn vào tác phẩm của từng nghệ sĩ như thế nào, chứ không phải vay mượn một loại sơn công nghiệp ngoại nhập khoác lên nền vóc những vật liệu mỹ nghệ rẻ rúng, không chịu được sự thử thách của mắt nhìn và thời gian. Nhìn chung, tính chất chung của sơn mài Trung Quốc như tính biểu hiện, đề tài đang trong giai đoạn bắt đầu, tham gia vào chiều sâu và bề rộng của cuộc sống thực tiễn như sơn mài Việt Nam vẫn còn một khoảng cách nhất định. Tại Hà Nội đang diễn ra triển lãm mỹ thuật “Chuyên đề tranh sơn mài 2021” do Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức. Ngoài ra, đến với triển lãm trực tuyến Tranh sơn mài 3D, người xem còn được xem một đoạn video ngắn giới thiệu tường tận kỹ thuật chế tác một bức tranh sơn mài để hiểu thêm về sự kỳ công của các họa sĩ khi chọn phương tiện biểu đạt này. Tranh sơn mài Việt Nam ít chịu ràng buộc bởi các phương tiện kỹ thuật của nghệ thuật sơn mài truyền thống, mà khám phá sâu hơn trong ngôn ngữ của nghệ thuật sơn mài. Trong đào tạo nghệ thuật, người ta đã áp dụng kỹ thuật sơn mài truyền thống vào thực tiễn sáng tạo hội họa, và dần dần khám phá các hình thức nghệ thuật mới của “sơn mài”. Tuy nhiên, phần ngữ nghĩa cốt lõi của nó theo suy nghĩ của ông, “truyền thống là sự lấy lại những suy nghĩ, những xúc cảm, những hành vi của một tập đoàn xã hội, của một con người hay một dân tộc.

 Bởi vì, chất liệu dù có quý giá, quan trọng nhưng sẽ vô hồn nếu thiếu bàn tay của người nghệ sĩ mang đến cho nó một sức sống rung động lòng người. Một mối duyên kỳ ngộ giữa nghệ nhân và họa sĩ, giữa chất liệu sơn ta (sơn nhựa) với những bàn tay sáng tạo nghệ thuật, giữa hội họa dân gian truyền thống tích hợp với những quan niệm thẩm mỹ phương Tây, đã cho ra đời dòng tranh hội họa rất độc đáo của dân tộc Việt, đó là tranh sơn mài. Tính truyền thống ấy càng đậm đà hơn qua bàn tay điêu luyện và yêu nghề của các nghệ sĩ nhiều thế hệ đã biết tiếp thu tinh hoa nghệ thuật thế giới và dân tộc làm phong phú thêm ngôn ngữ của nghệ thuật sơn mài Việt Nam hiện đại. ”. chú trọng đến “tính tinh xảo của mỹ nghệ”, nhấn mạnh đến “chất sơn” trong tranh sơn mài, là một tính năng chính của sự sáng tạo sơn mài Trung Quốc. 3. Để vinh danh nghệ thuật sơn mài, Bộ VHTTDL đã ban hành Quyết định số 4345 phê duyệt Đề án Xây dựng, quảng bá thương hiệu quốc gia Nghệ thuật sơn mài Việt Nam giai đoạn 2020 – 2030. Đề án được xây dựng gồm các nội dung: xây dựng logo nhãn hiệu công nhận và bộ nhận diện; ban hành quy trình chế tác, tiêu chuẩn nguyên vật liệu, tiêu chí của nghệ thuật sơn mài Việt Nam; đẩy mạnh các hoạt động quảng bá, tuyên truyền giới thiệu về nghệ thuật sơn mài Việt Nam trong nước và nước ngoài; tổ chức Liên hoan Nghệ thuật sơn mài quốc tế tại Việt Nam. Họa sĩ Nguyễn Văn Bảng cũng cho biết, ông đã gặp nhiều họa sỹ cho rằng kỹ thuật sơn mài có gì mà mọi người có vẻ đề cao, nghệ thuật mới là quan trọng và quyết định, nếu quá thiên về kỹ thuật và lạm dụng chất liệu, tác phẩm sẽ rơi vào “chất mỹ nghệ”. Đến đây, du khách có thể thưởng ngoạn bức tranh thiên đa sắc với cao nguyên, suối nước nóng và các vịnh hẹp. Tranh hoa mẫu đơn canvas có đặc điểm nổi bật là loại vải in tranh canvas là vải canvas hay còn gọi là vải bố có nguồn gốc thiên nhiên từ sợi cotton có đặc tính nhẹ, bền bỉ với thời gian. Sơn mài Trung Quốc và tranh sơn mài Việt Nam đều xuất phát từ nghề sơn mài mỹ nghệ truyền thống, được sinh ra từ một nguồn gốc, trong nghệ thuật sơn mài truyền thống trên cơ sở kế thừa và phát triển, trong xã hội tương ứng với từng quốc gia, phát triển và trưởng thành trong vùng đất văn hóa. Tuy nhiên sơn mài Trung Quốc vẫn còn phải đối mặt với việc phải làm thế nào để tích hợp được với quá trình của nghệ thuật sơn truyền thống, nhiệm vụ xây dựng hệ thống kỹ thuật, ngôn ngữ sơn mài hiện đại.

Theo quyết định, các cơ quan chỉ đạo đề án gồm: Bộ VHTTDL; Bộ Công thương; Bộ NNPTNT; Bộ Ngoại giao; Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm; Hội Mỹ thuật Việt Nam; Hiệp hội Làng nghề Việt Nam… Căn cứ vào yêu cầu của hiệu quả nghệ thuật, được mài chủ yếu trên mặt bức tranh, được dùng bổ sung trên một số bức tranh theo quy tắc nhất định; có những bức tranh không cần phải mài. Trước năm 1954, những người thợ Bối Khê chủ yếu đi làm lưu động, tổ chức thành các phường thợ (thường gồm những người là anh em họ hàng), có người thợ cả đứng đầu. 2) Sumizuri (Sumire) Tranh cọ vẽ phổ biến trong nửa đầu thế kỷ 18 sau tranh vẽ và tranh Tân . Năm 2019, số lượng là 2019 cuốn, năm 2020 là 2020 cuốn, năm 2021 là 2021 cuốn và năm nay là 2022 cuốn bao gồm cả bản phổ thông và đặc biệt. Những ô cửa bao quanh giúp căn phòng trở nên thoáng đãng, tràn ngập ánh sáng tự nhiên. Ban công bên ngoài đem lại sự thoáng mát cho không gian. Hơn 1 tháng sau khi sự việc bảo vật quốc gia Vườn xuân Trung Nam Bắc bị hư hại được đưa ra công luận, bức tranh vẫn nguyên hiện trạng và chưa hề có một dự án phục chế nào được đưa ra. Ở Trung Quốc, lần đầu tiên khái niệm “sơn mài” rõ ràng được đề xuất và sử dụng là trong “Triển lãm Nghệ thuật Sơn mài Phúc Kiến” được tổ chức vào tháng 8 năm 1979. Từ “tranh sơn mài” Trung Quốc thường dùng và “tranh sơn mài” Việt Nam thường dùng chỉ khác nhau có một chữ (một động từ “mài – 磨”, cũng làm cho khái niệm và ý nghĩa của nó không giống nhau. Mặc dù thực hiện các hình thức “vẽ” không phải là hiếm trong sơn mài trang trí cổ đại Trung Quốc, nhưng không bao giờ tách rời các dụng cụ (đồ vật được trang trí bằng sơn) để trở thành một sáng tạo nghệ thuật hoàn toàn riêng biệt bằng hình thức sơn mài. Do đó, khả năng nắm bắt và tái hiện cuộc sống thực tế như là mạch giống nòi chảy xuyên qua bao thế hệ nghệ sĩ, như một lời động viên hun đúc: Vẽ cái gì, vẽ cho ai và vẽ như thế nào? Khi nhắc đến nghệ thuật hội họa Việt Nam, thì một trong những nét đặc thù, tiêu biểu đậm chất văn hóa, được thế giới quan tâm nhiều nhất chính là tranh sơn mài. Khi treo tranh Tứ quý bằng thì hướng treo tốt nhất là hướng Nam. Tranh sơn mài tứ quý tuân theo quy tắc bốn mùa trong năm là xuân – hạ – thu – đông.